ΑνακεφαλαιοποίησηHRecapitalization

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια τράπεζα η οποία ιδρύεται σήμερα. Προκειμένου να μπορέσει να ασκήσει τις συνήθεις δραστηριότητές της, με κυριότερη φυσικά αυτή της παροχής διαφόρων μορφών δανείων⁵, χρειάζεται χρηματοδότηση, την οποία μπορεί να βρει μέσω τριών κυρίως πηγών⁶:

• την αποδοχή καταθέσεων από το κοινό
• το δανεισμό
• την εισφορά μετοχικού κεφαλαίου, δηλαδή την καταβολή χρημάτων από τους ιδιοκτήτες (μετόχους) της

Έστω λοιπόν ότι η καινούρια αυτή τράπεζα καταφέρνει να εξασφαλίσει 250 εκ. από καταθέσεις, 50 εκ. από δάνεια που έχει λάβει και 100 εκ. από μετοχικό κεφάλαιο, δηλαδή έχει συνολική χρηματοδότηση 400 εκ.. Η κατάσταση αυτή αντικατοπτρίζεται παρακάτω στον ισολογισμό της όπου, ως γνωστό, στο Παθητικό εμφανίζονται οι πηγές χρηματοδότησής της, και στο Ενεργητικό ο τρόπος που η τράπεζα τη χρησιμοποίησε. Για την ώρα όλα τα χρήματα της βρίσκονται στο ταμείο.

Ένας στοιχείο του ισολογισμού της τράπεζας το οποίο έχει ιδιαίτερη αξία για τη λειτουργία της είναι το ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου επί του συνόλου της χρηματοδότησης (δηλαδή του παθητικού). Κι αυτό γιατί αν μια τράπεζα δε διαθέτει αρκετό μετοχικό κεφάλαιο, και άρα χρηματοδοτείται μόνο από τους καταθέτες και τους δανειστές της, ενδέχεται η διοίκησή της να αρχίσει να λειτουργεί παράτολμα αναλαμβάνοντας επενδύσεις υψηλού ρίσκου, γνωρίζοντας ότι ακόμα και αν αυτές αποτύχουν και η τράπεζα χρεοκοπήσει, οι ιδιοκτήτες της δε θα ζημιωθούν ιδιαίτερα.⁶ Αντιθέτως, αν μέρος της χρηματοδότησης της προέρχεται από τα κεφάλαια των ιδιοκτητών της, τότε αυτοί θα επιθυμούν μια πιο συνετή διαχείριση, αφού πιθανή χρεοκοπία θα σημαίνει απώλεια και του δικού τους κεφαλαίου.⁶

Με βάση αυτό το σκεπτικό, έχουν διαμορφωθεί νομοθετικά πλαίσια που δεν επιτρέπουν τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου (και γενικότερα των ιδίων κεφαλαίων), ως ποσοστό της συνολικής χρηματοδότησης της τράπεζας, κάτω από ένα όριο. Για παράδειγμα, η επιτροπή της Βασιλεία ΙΙΙ συνιστά το ύψος των Ιδίων Κεφαλαίων (ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας πιο συγκεκριμένα7) να είναι τουλάχιστον 8%⁸. Στο δικό μας παράδειγμα η τράπεζα χρηματοδοτείται για την ώρα κατά 25% (=100/(100+250+50)) από το μετοχικό της κεφάλαιο, 62,5% από καταθέσεις και 12,5% από δάνεια. Με άλλα λόγια ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας της (υπολογισμένος απλοϊκά) είναι 25%, δηλαδή μεγαλύτερος του ορίου του 8% και επομένως όλα βαίνουν καλώς.

Στη συνέχεια, δεδομένου ότι η χώρα δε βρίσκεται σε κρίση, η τράπεζα αποφασίζει να χρησιμοποιήσει μέρος των χρημάτων της χορηγώντας δάνειο 200 εκ. σε έναν επιχειρηματία ο οποίος θέλει να αγοράσει ένα μεγάλο οικόπεδο ισόποσης αξίας. Στον ισολογισμό της πλέον, ενώ στην πλευρά της χρηματοδότησης δεν έχει αλλάξει τίποτα, στην πλευρά του ενεργητικού στο ταμείο της, βρίσκονται μόνο 200 εκ., αφού τα υπόλοιπα 200 εκ. δόθηκαν ως δάνειο.

Η τράπεζα, από εδώ και πέρα, αναμένει την αποπληρωμή του δανείου προσαυξημένη μάλιστα με ένα επιτόκιο, το οποίο θα της αποφέρει κέρδη. Για την περίπτωση μάλιστα που ο επιχειρηματίας αθετήσει τις πληρωμές του, το οικόπεδο βρίσκεται σε υποθήκη και θα κατασχεθεί αποφέροντας στην τράπεζα το δοθέν ποσό των 200 εκ..

Ας υποθέσουμε όμως τώρα ότι, ξαφνικά, η χώρα περιέρχεται σε κρίση και έτσι όχι μόνο ο επιχειρηματίας αδυνατεί να αποπληρώσει τα χρέη του αλλά, δυστυχώς, ούτε και το ακίνητο πλέον αξίζει 200 εκ, διότι λόγω της κρίσης έχασε μέρος της αξίας του. Για λόγους απλότητας υποθέτουμε μάλιστα ότι ο επιχειρηματίας δεν είχε προλάβει να αποπληρώσει καμία δόση του δανείου και ότι εξαιτίας της κρίσης η αξία του οικοπέδου μειώθηκε στα 120 εκ.. Έτσι η τράπεζα θα κάνει μεν κατάσχεση του οικοπέδου, θα λάβει όμως μόνο 120 εκ. από τα 200 που θα έπαιρνε κανονικά, και τελικά υφίσταται μια ζημία 80 εκ. (=200-120).

Τη ζημία αυτή, όπως συμβαίνει με όλες τις επιχειρήσεις, την επωμίζονται πρώτοι απ' όλους οι μέτοχοι της6, και επιβαρύνει το κεφάλαιο που εκείνοι εισέφεραν. Το μετοχικό κεφάλαιο μειώνεται με άλλα λόγια από τα 100 στα 20 εκ. (=100-80).

Αξίζει να σημειωθεί πως στη περίπτωση που μελετάμε το μετοχικό κεφάλαιο έτυχε να είναι αρκετό για να καλύψει όλες τις ζημίες που προκλήθηκαν. Αν όμως οι ζημίες ήταν ακόμα μεγαλύτερες και αυτό δε συνέβαινε, κατ' αρχάς οι μέτοχοι θα έχαναν όλο το κεφάλαιο τους και στη συνέχεια τις υπόλοιπες ζημίες θα τις επωμίζονταν και οι άλλες δύο πηγές χρηματοδότησής της, δηλαδή αυτοί που της έδωσαν δάνεια καθώς και οι καταθέτες (με κούρεμα καταθέσεων)⁶. Συνήθως, βέβαια, οι κατάθετες είναι οι τελευταίοι που ζημιώνονται, καθότι οι κυβερνήσεις εγγυούνται για τις καταθέσεις, για ένα ορισμένο ύψος τους τουλάχιστον⁹.

Όμως, παρότι το μετοχικό κεφάλαιο αρκεί για να καλύψει τη ζημία των 80 εκ., υπάρχει και πάλι ένα πρόβλημα. Πλέον ο Δείκτης Επάρκειας Κεφαλαίων είναι 6,25% (=20/(20+250+50)), ήτοι μικρότερος του ορίου του 8%. Αυτό σημαίνει ότι η τράπεζα κινδυνεύει να καταστεί αφερέγγυα10 και άρα θα πρέπει να ανακεφαλαιοποιηθεί. Θα πρέπει δηλαδή, με κάποιο τρόπο, να αυξήσει το ύψος της συγκεκριμένης πηγής χρηματοδότησης της μέχρι το απαιτούμενο επίπεδο των 8%. Η αύξηση αυτή μπορεί να γίνει είτε με πρόσθετες εισφορές των παλαιών μετόχων, είτε την είσοδο νέων, αλλά και εναλλακτικούς τρόπους όπως μετατροπή υποχρεώσεων σε μετοχές κ.α.¹¹.

Υπό κανονικές συνθήκες, η πραγματοποίηση μιας αύξησης κεφαλαίου για μία τράπεζα είναι κάτι το εφικτό, η ακόμα και εύκολο. Σε περιόδους όμως κρίσης και έντονης αβεβαιότητας κανείς ιδιώτης δεν είναι διατεθειμένος να επενδύσει περισσότερα χρήματα σε μια τράπεζα που αντιμετωπίζει προβλήματα ή γενικά να αυξήσει με οποιοδήποτε τρόπο την εξάρτηση του από αυτή.⁶ Συνεπώς υπάρχουν δύο επιλογές, είτε η τράπεζα πράγματι να αφεθεί να πτωχεύσει και να ρευστοποιηθεί, είτε η κυβέρνηση, φοβούμενη την αρνητική επίδραση που αυτό θα έχει στην οικονομία, να επέμβει εισφέροντας εκείνη το απαραίτητο μετοχικό κεφάλαιο⁶.

Στην περίπτωση του δικού μας παραδείγματος το ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο που πρέπει να υπάρχει στην επιχείρηση είναι περίπου 26 εκ, αφού 26/(26+250+50)=8%. Άρα το απαραίτητο μετοχικό κεφάλαιο που πρέπει να εισρεύσει είναι 6 εκ. (=26-20). Αν η τράπεζα εκδώσει νέες μετοχές που αντιστοιχούν στο ποσό αυτό και το κράτος πράγματι τις αγοράσει, τότε η τράπεζα θα έχει συγκεντρώσει το απαραίτητο κεφάλαιο και θα συνεχίσει κανονικά τη δραστηριότητά της. Θα είναι με δύο λόγια ανακεφαλαιοποιημένη. Η μόνη διαφορά θα είναι ότι πλέον το 23% (=6/26) αυτής θα ανήκει στο δημόσιο, αφού αυτό θα έχει καταβάλει το 23% του κεφαλαίου της.

Αν οι ζημίες είχαν εξαλείψει το 100% του κεφαλαίου της τότε το δημόσιο, μετά τη διάσωση, θα κατείχε αντίστοιχα το 100% της τράπεζας. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι στο συγκεκριμένο παράδειγμα, για λόγους απλότητας, πραγματοποιήσαμε την υπόθεση ότι κατά το πέρασμα του χρόνου η τιμή της μετοχής της εταιρίας δε μεταβλήθηκε.

Όπως προαναφέρθηκε, κύριος στόχος της ανακεφαλαιοποίησης μιας τράπεζας είναι η βελτίωση του ισολογισμού της και η αποφυγή της πτώχευσης της. Στην πτώχευση, ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα οδηγείται όταν γίνεται αφερέγγυο, πράγμα που μπορεί να συμβεί για δύο κυρίως λόγους¹²:

1. Επειδή έχει αρνητικά ίδια κεφάλαια

Επειδή δηλαδή, είτε λόγω κακής διαχείρισης, είτε κάποιας οικονομικής κρίσης που οδήγησε σε μείωση της αξίας περιουσιακών στοιχείων, πχ ακινήτων, το μετοχικό του κεφάλαιο έχει, όπως και στο παραπάνω παράδειγμα, υποστεί τόσες ζημίες που πλέον έχει εντελώς εξαλειφθεί.¹³

2. Επειδή πάσχει από έλλειψη ρευστότητας

Ακόμη κι αν ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα είναι αρχικά φερέγγυο, μπορεί και πάλι να χρεοκοπήσει αν δε διαθέτει επαρκή ρευστότητα, αν δηλαδή, εκείνη τη χρονική στιγμή, και ανεξάρτητα από την κερδοφορία του, δεν έχει αρκετά χρήματα στο ταμείο για να αποπληρώσει τις τρέχουσες υποχρεώσεις του.¹⁴ Αυτό σε μία τράπεζα μπορεί να συμβεί αρκετά εύκολα αν οι καταθέτες της, για παράδειγμα, χάσουν για τον οποιοδήποτε λόγο την εμπιστοσύνη τους σε αυτή και τρέξουν να σηκώσουν τα χρήματά τους μαζικά από τους λογαριασμούς τους.¹³ Σε αυτή την περίπτωση η τράπεζα για να ανταπεξέλθει θα πρέπει να πουλήσει τα μη ρευστά περιουσιακά στοιχεία της σε τιμές πολύ χαμηλές, με κίνδυνο οι απώλειες αυτές να την οδηγήσουν πράγματι στην αφερεγγυότητα.¹³

Πρόκειται για δύο καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν εξίσου ένα τραπεζικό ίδρυμα σε πτώχευση. Διαφέρουν όμως στον τρόπο αντιμετώπισής τους. Σύμφωνα με αρκετές επιστημονικές πηγές^{6, 15, 16, 17}, μόνον στην πρώτη περίπτωση απαιτείται ανακεφαλαιοποίηση της τράπεζας, ενώ για τη δεύτερη περίπτωση αρκεί η παροχή δανείων.

Όπως είδαμε και στο παραπάνω παράδειγμα, τη στιγμή εκείνη που η τράπεζα αντιμετώπιζε πρόβλημα (δηλαδή όταν ο ισολογισμός της ήταν όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα), στο ταμείο της διέθετε 200 εκ.. Προφανώς η τράπεζα λοιπόν δε διέθετε κανένα πρόβλημα ρευστότητας και εφόσον οι καταθέτες δεν πανικοβληθούν ώστε να τρέξουν να σηκώσουν τα χρήματα τους (250 εκ.), τέτοιο πρόβλημα δε θα προκύψει.

Αν σε αυτή τη φάση λοιπόν η τράπεζα λάβει ένα δάνειο 6 εκ., τότε τα χρήματα στο ταμείο της θα αυξηθούν (πράγμα που δε το έχει ανάγκη) και παράλληλα θα αυξηθούν και τα ξένα κεφάλαιά της (τα «Δάνεια που ελήφθησαν» συγκεκριμένα). Με τον τρόπο αυτό όμως ο Δείκτης Επάρκειας Κεφαλαίων θα γίνει ακόμα μικρότερος, ήτοι 6,13% (=20/(20+256+50)) και έτσι το πρόβλημα θα χειροτερέψει. Για το λόγο αυτό, στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα δάνεια δεν είναι αποτελεσματικά. Η τράπεζα έχει πρόβλημα κεφαλαιοποίησης και αυτό που χρειάζεται είναι ανακεφαλαιοποίηση.¹⁵

Στην δεύτερη από τις δύο περιπτώσεις στις οποίες μία τράπεζα μπορεί να καταστεί αφερέγγυα, αυτή της κρίσης ρευστότητας, (εφόσον υπάρχει μόνο αυτό το πρόβλημα) το μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας έχει καλό ποσοστό και δε χρειάζεται υποβοήθηση. Αυτό που χρειάζεται η τράπεζα είναι μερικά χρήματα στο ταμείο της, για να τα δώσει στους πανικοβλημένους καταθέτες. Το δημόσιο λοιπόν, συχνά, δίνει μέσω της κεντρικής τράπεζας τα χρήματα αυτά ως δάνειο, και μόλις η κρίση κοπάσει και οι καταθέτες επιστρέψουν τα χρήματα στους λογαριασμούς τους, τα παίρνει πίσω.¹⁸ Στη δεύτερη περίπτωση όμως, αυτής των μειωμένων ιδίων κεφαλαίων στην οποία η τράπεζα χρειάζεται ανακεφαλαιοποίηση, το δημόσιο δεν δίνει δάνειο αλλά εισφέρει μετοχικό κεφάλαιο και άρα γίνεται συνιδιοκτήτης της τράπεζας. Η διαφορά έγκειται στο ότι, σε αντίθεση με το δάνειο, το μετοχικό κεφάλαιο δε μπορεί να απαιτηθεί πίσω και η επιχείρηση δεν έχει υποχρέωση να το επιστρέψει.¹⁷ Τα χρήματα που επένδυσε το δημόσιο θα του επιστραφούν μόνο αν, μελλοντικά, υπάρξει κάποιος ιδιώτης επενδυτής ο οποίος θα θελήσει να αγοράσει το μερίδιο του κράτους και να γίνει εκείνος ο νέος μέτοχος της τράπεζας.

Μία ανακεφαλαιοποίηση η οποία γίνεται από τον ιδιωτικό τομέα, προφανώς στηρίζεται στην πίστη των ιδιωτών πως αν η τράπεζα ξεπεράσει αυτή τη δύσκολη φάση, στο μέλλον θα επιβιώσει και θα γίνει κερδοφόρα. Έτσι θεωρούν ότι αξίζει να εισφέρουν μερικά χρήματα ακόμα, προκειμένου να σωθεί το σύνολο της επένδυσης τους στην τράπεζα και (ή) να έχουν μελλοντικά κέρδη.

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, σε περιόδους κρίσης και έντονης αβεβαιότητας, οι ιδιώτες δυσπιστούν πως η τράπεζα θα ξεπεράσει αυτή τη δύσκολη φάση και έτσι δεν είναι διατεθειμένοι να επενδύσουν χρήματα για πραγματοποιήσουν οι ίδιοι μία ανακεφαλαιοποίηση.⁶ Σε αυτή ακριβώς τη χρονική στιγμή, συχνά τα κράτη επεμβαίνουν, ανακεφαλαιοποιούν την τράπεζα και τη διασώζουν από τη χρεοκοπία. Το εύλογο ερώτημα είναι, για ποιο λόγο το δημόσιο ενδιαφέρεται να μη χρεοκοπήσει μια τράπεζα;

Αν ένα τραπεζικό ίδρυμα χρεοκοπήσει, τότε λόγω της υψηλής αλληλεξάρτησης που τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εμφανίζουν μεταξύ τους, δεν είναι καθόλου απίθανο να ακολουθήσουν και άλλες πτωχεύσεις. Πιο συγκεκριμένα, όταν μία τράπεζα πτωχεύει και αθετήσει μία πληρωμή που όφειλε σε κάποια άλλη τράπεζα¹⁹ (καθότι μέσω της διατραπεζικής αγοράς το φαινόμενο μία τράπεζα να έχει δανείσει σε μία άλλη δεν είναι σπάνιο), ενδέχεται και η δεύτερη αυτή τράπεζα να καταγράψει τέτοιες ζημίες που να την καταστήσουν και εκείνη αφερέγγυα.¹³ Ακόμα όμως και αν δεν καταγραφούν μεγάλες ζημίες, μόνο και μόνο η ανησυχία που θα προκληθεί στους καταθέτες, θα είναι αρκετά ικανή ώστε να δημιουργήσει προβλήματα ρευστότητας, οδηγώντας στο ίδιο αποτέλεσμα.¹³ Αυτή η κατάσταση μάλιστα μπορεί να συνεχιστεί ως ντόμινο και να προκαλέσει κρίση στο σύνολο του χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας.¹³

Μία κρίση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί, με τη σειρά της, να έχει πολλές και απρόβλεπτες συνέπειες. Κατ' αρχάς υπάρχει άμεσος κίνδυνος καταγραφής ζημιών από όλους τους συναλλασσόμενους με πτωχευμένα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως μέτοχοι, δανειστές και καταθέτες, αλλά και από κατόχους περιουσιακών στοιχείων, όπως ακινήτων, των οποίων η αξία πιθανότατα θα μειωθεί.²⁰ Στη συνέχεια, η κρίση αυτή ενδέχεται να περάσει και στην πραγματική οικονομία. Άνθρωποι που έχουν προηγουμένως υποστεί ζημίες μειώνουν την κατανάλωση και άρα και τη ζήτηση προϊόντων, αναγκάζοντας τις επιχειρήσεις να μειώσουν την παραγωγή.²⁰ Παράλληλα, με το χρηματοπιστωτικό σύστημα υπό κρίση, η όποια παροχή δανείων παύεται, δημιουργώντας πρόβλημα στις επιχειρήσεις που στηρίζονταν σε αυτά και παγώνοντας φυσικά τις επενδύσεις. Έτσι και η πραγματική οικονομία οδηγείται σταδιακά και εκείνη σε ύφεση.²⁰

Και δυστυχώς, η ιστορία αυτή δεν τελειώνει εδώ. Αν μια χρηματοπιστωτική κρίση προκαλέσει μια ύφεση, η ύφεση μπορεί μετά να διογκώσει την κρίση.²⁰ Οι προοπτικές της οικονομίας γίνονται όλο και χειρότερες και η αβεβαιότητα αυξάνεται. Έτσι η κατανάλωση μειώνεται περεταίρω, το εισόδημα των ανθρώπων πέφτει, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αυξάνονται, το τραπεζικό σύστημα ασφυκτιά ακόμα περισσότερο και πάλι από την αρχή.²⁰ Έτσι, μια χρηματοπιστωτική κρίση μπορεί να πυροδοτήσει ένα φαύλο κύκλο ύφεσης και επιδείνωσης των χρηματοπιστωτικών προβλημάτων.²⁰

Για το λόγο αυτό μεταξύ οικονομολόγων και πολιτικών επικρατεί συχνά η άποψη πως είναι κρίμα ένα και μόνο γεγονός (μια πτώχευση τράπεζας δηλαδή), να αφεθεί να οδηγήσει σε τόσα πολλά προβλήματα.¹⁸ Θεωρούν ότι θα πρέπει λοιπόν η πραγματοποίησή του να αποφευχθεί με κάθε κόστος, και αυτό θα γίνει με τη διάσωσή του¹⁸ είτε αυτή λέγεται ανακεφαλαιοποίηση (σε περίπτωση κεφαλαιακών προβλημάτων), είτε παροχή δανείων (σε περίπτωση προβλημάτων ρευστότητας).

Ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, έχει πραγματοποιηθεί τέσσερις φορές, τα έτη 2009, 2013, 2014 και 2015.²¹ Οι ανακεφαλαιοποιήσεις αυτές, άλλες φορές πραγματοποιήθηκαν μέσω ιδιωτικών κεφαλαίων, ενώ άλλες φορές με συμμετοχή κυρίως του κράτους. Για παράδειγμα:

• Το 2013, το ελληνικό δημόσιο, μέσω του ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας το οποίο είχε λάβει δάνεια από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF)²³, κατέβαλλε 28,6 δις και αγόρασε περίπου το 90% των νεοεκδοθέντων μετοχών των τεσσάρων συστημικών τραπεζών (Εθνική Τράπεζα, Eurobank, Alpha και Πειραιώς)²⁴. Συστημικές χαρακτηρίστηκαν από την Τράπεζα της Ελλάδος εκείνες οι τράπεζες που κρίθηκαν κατάλληλες για δημόσια στήριξη²³, καθότι μία χρεοκοπία αυτών θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο ολόκληρο το σύστημα (το χρηματοπιστωτικό).
• Το 2014 οι ελληνικές τράπεζες ανακεφαλαιοποήθηκαν από τις εισφορές 8,3 δις από διεθνείς επενδυτές.²²

1. Lexicon, Definition of Recapitalisation, Financial Times (Διαθέσιμο στο http://lexicon.ft.com/Term?term=recapitalisation, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
2. Cambridge Dictionary, Meaning of "Capital Structure" in the English Dictionary (Διαθέσιμο στο http://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/capital-structure, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
3. Investopedia, Recapitalization (Διαθέσιμο στο http://www.investopedia.com/terms/r/recapitalization.asp?layout=orig, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
4. Tejvan Pettinger, Recapitalisation of the Banks, Economics Help, June 26, 2012 (Διαθέσιμο στο http://www.economicshelp.org/blog/5447/economics/recapitalisation-of-the-banks/, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
5. Νούλας Α., Τραπεζική Διοικητική, Πανεπιστημιακές Παραδόσεις, 2012
6. Iakovos Alhadeff, Introduction to Bank Recapitalization, Smashwords, May 12, 2014 (Διαθέσιμο στο https://www.smashwords.com/books/view/437487, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
7. Cambridge Dictionary, Meaning of "capital adequacy ratio" in the English Dictionary (Διαθέσιμο στο http://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/capital-adequacy-ratio, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
8. The Economic Times, Definition of 'Capital Adequacy Ratio', Economy (Διαθέσιμο στο http://economictimes.indiatimes.com/definition/capital-adequacy-ratio, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
9. European Commission, Deposit Guarantee Schemes, Banking and finance (Διαθέσιμο στο http://ec.europa.eu/finance/bank/guarantee/index_en.htm, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
10. Investopedia, Capital Adequacy Ratio (Διαθέσιμο στο http://www.investopedia.com/video/play/capital-adequacy-ratio/, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
11. Γεωργιάδης Ι., Α. Βαβουράκης και Σ. Νιακάκης, Ίδρυση Λειτουργία και Εκκαθάριση ΑΕ, Πτυχιακή Εργασία, Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης Σχολή, Διοίκησης και Οικονομίας, Τμήμα: Λογιστικής, Ηράκλειο 2009, σελ 20 (Διαθέσιμο στο http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/sdo/log/2009/VavourakisAntonios,GeorgiadisIosifParaskeuas,NiakakisStylianos/attached-document-1267088005-94790-19489/Vavourakis2009.pdf, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
12. Positive Money, How do Banks become insolvent? (Διαθέσιμο στο http://positivemoney.org/how-money-works/advanced/how-do-banks-become-insolvent/, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
13. Mankiw Gregory N και Laurence M. Ball, 2013, Μακροοικονομική και το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα, Εκδόσεις Gutenberg, Επιστημονική επιμέλεια Γιώργος Χορταρέας, Μετάφραση Ανδρέας Σοκοδήμος, σελ 776-777
14. Cambridge Dictionary, Meaning of "liquidity" in the English Dictionary (Διαθέσιμο στο http://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/liquidity, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
15. The Baseline Scenario, Bank recapitalization, Financial Crisis for Beginners (Διαθέσιμο στο http://baselinescenario.com/financial-crisis-for-beginners/#recapitalization, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
16. Tejvan Pettinger, Recapitalisation of the Banks, Economics Help, June 26, 2012 (Διαθέσιμο στο http://www.economicshelp.org/blog/5447/economics/recapitalisation-of-the-banks/, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
17. Yanis Varoufakis, What does bank recapitalisation mean? An exchange with Joseph Halevi, 2012 (Διαθέσιμο στο http://yanisvaroufakis.eu/2012/05/27/what-does-bank-recapitalisation-mean-an-exchange-with-joseph-halevi/, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
18. Mankiw Gregory N και Laurence M. Ball, 2013, Μακροοικονομική και το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα, Εκδόσεις Gutenberg, Επιστημονική επιμέλεια Γιώργος Χορταρέας, Μετάφραση Ανδρέας Σοκοδήμος, σελ 781-783
19. Cambridge Dictionary, Meaning of "Default" in the English Dictionary (Διαθέσιμο στο http://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/default, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
20. Mankiw Gregory N και Laurence M. Ball, 2013, Μακροοικονομική και το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα, Εκδόσεις Gutenberg, Επιστημονική επιμέλεια Γιώργος Χορταρέας, Μετάφραση Ανδρέας Σοκοδήμος, σελ 778-779
21. Σακελλαρίου N., Φωτιά το Σαββατόβραδο οι Ανακεφαλαιοποιήσεις, Εφημερίδα Ημερησία, 2015 (Διαθέσιμο στο http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26502&subid=2&pubid=113831174, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
22. Παπαδογιάννης Γ., Η Οικονομική Κρίση Γέννησε ένα Νέο, αλλά Σταθερότερο Τραπεζικό Σύστημα, Εφημερίδα Καθημερινή, 2014 (Διαθέσιμο στο http://www.kathimerini.gr/776905/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/h-oikonomikh-krish-gennhse-ena-neo-alla-sta8erotero-trapeziko-systhma, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
23. Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση για την Ανακεφαλαιοποίηση και Αναδιάταξη του Ελληνικού Τραπεζικού Τομέα, Μετάφραση του Κεφαλαίου Ι: Γενική Επισκόπηση, Δεκέμβριος 2012 (Διαθέσιμο στο http://www.bankofgreece.gr/BogEkdoseis/%CE%88%CE%BA%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%B7_%CE%B3%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CE%B5%CF%86%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7.pdf, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)
24. Σκαι.gr, Στα 28,6 δισ. το κόστος ανακεφαλαιοποίησης των τεσσάρων συστημικών τραπεζών, Οικονομία, 2013 (Διαθέσιμο στο http://www.skai.gr/news/finance/article/239013/sta-286-dis-to-kostos-anakefalaiopoiisis-ton-tessaron-sustimikon-trapezon/, Τελευταία Επίσκεψη 12/11/2016)