Ως υπεράκτια – εξωχώρια εταιρία σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό που δίνεται από την ελληνική νομοθεσία (Ν. 3091/2002 και ΠΟΛ.1041/5.3.2003) είναι η εταιρία εκείνη που έχει την έδρα της σε αλλοδαπή χώρα και με βάση τη νομοθεσία της οποίας δραστηριοποιείται αποκλειστικά σε άλλες χώρες και απολαμβάνει ιδιαίτερα ευνοϊκής φορολογικής μεταχείρισης.1
Τα συστατικά μέρη της λέξης υπεράκτιος (off shore) είναι υπέρ και άκτιος, δηλαδή μακριά από την ακτή (off = μακριά, shore = ακτή). Η λέξη υπεράκτιος χρησιμοποιείται κυριολεκτικά για να δείξουμε ότι κάτι κινείται, κατευθύνεται ή βρίσκεται μακριά από την ακτή.
Στα οικονομικά, ωστόσο, χρησιμοποιείται για το χαρακτηρισμό μιας εταιρείας ή τράπεζας η οποία λειτουργεί ή έχει την βάση της σε μια χώρα του εξωτερικού όπου το φορολογικό σύστημα είναι πιο ευνοϊκό από αυτό που επικρατεί στην χώρα προέλευσης.2 Επομένως, off shore θεωρείται η εταιρεία η οποία έχει τη βάση της σε κάποια χώρα του εξωτερικού προκειμένου να επωφεληθεί από τους κανόνες φορολογίας της ξένης χώρας και να ελαχιστοποιήσει το κόστος της από φόρους.3 Οι υπεράκτιες εταιρείες χαρακτηρίζονται από πλήρη μυστικότητα και χρησιμοποιούνται κυρίως από οργανισμούς ή ακόμα και ιδιώτες που επιθυμούν να κρύψουν την ταυτότητά τους.4
Κύριος στόχος μιας επιχείρησης είναι το κέρδος και ειδικότερα ειδικότερα η μεγιστοποίησή του. Τα έσοδα όμως του κράτους προέρχονται από φόρους και ένα μεγάλο μέρος τους από τη φορολογία των κερδών των εταιρειών. Επομένως, οι εταιρείες «χάνουν» μέρος των κερδών τους στην καταβολή φόρων. Όσο μεγαλύτερος ο συντελεστής φορολογίας σε μια χώρα τόσο μεγαλύτερο είναι το ποσό που πρέπει να καταβάλλουν οι εταιρείες ως φόρο. Κάθε χώρα έχει διαφορετικές ανάγκες για χρηματοδότηση μέσω φόρων από τις υπόλοιπες και άρα διαφορετικούς συντελεστές, δηλαδή σε κάποιες χώρες ο φορολογικός συντελεστής για τις εταιρείες μπορεί να είναι 40% επί των κερδών ενώ σε άλλες μόλις 20%. Υπάρχουν βέβαια και οι φορολογικοί παράδεισοι, δηλαδή χώρες που έχουν ειδική φορολογική πολιτική με πολύ χαμηλούς συντελεστές φορολογίας (π.χ. 5%) ή ακόμα και μηδενικούς. Πολλές επιχειρήσεις, λοιπόν, προκειμένου να ευνοηθούν από τους χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές, ιδρύουν υπεράκτιες - θυγατρικές εταιρείες (off shore), σ' αυτούς τους φορολογικούς παράδεισους, τις οποίες κατέχουν και ελέγχουν εξ'ολοκλήρου.5
Η μητρική εκχωρεί μέρος της άυλης περιουσίας της, συνήθως στοιχεία πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως εμπορικά σήματα ή διπλώματα ευρεσιτεχνίας στις θυγατρικές εταιρείες. Η πνευματική ιδιοκτησία χρησιμοποιείται και ελέγχεται από τη μητρική, αλλά βρίσκεται υπό την κατοχή των θυγατρικών. Έτσι, προκειμένου να τη χρησιμοποιήσει η μητρική θα πρέπει να πληρώσει ένα χρηματικό ποσό στις θυγατρικές. Επιπλέον, για τα άυλα περιουσιακά στοιχεία και ειδικότερα για τα στοιχεία πνευματικής ιδιοκτησίας είναι δύσκολο να εκτιμήσει η αγορά ή το κράτος την αξία τους, άρα η επιχείρηση μπορεί μόνη της να ορίσει την αξία αυτών των στοιχείων, βασιζόμενη στις δικές της εκτιμήσεις. Με αυτόν τον τρόπο η επιχείρηση μπορεί να αυξήσει τα έξοδα της μητρικής μειώνοντας έτσι τα κέρδη της και άρα τους φόρους της θυγατρικής προς κράτος. Τα έξοδα της μητρικής είναι στην ουσία τα έσοδα των θυγατρικών οι οποίες υπόκεινται σε χαμηλότερο συντελεστή φορολογίας, δηλαδή όσο περισσότερα τα έξοδα της μητρικής τόσο μεγαλύτερα τα κέρδη των θυγατρικών. Έτσι, ο όμιλος (η μητρική και οι θυγατρικές) καταφέρνει να αυξήσει τα κέρδη μετά φόρων και να μειώσει τους φόρους προς το κράτος.5
Για να γίνουν κατανοητές οι παραπάνω έννοιες ακολουθεί ένα αριθμητικό παράδειγμα5:
Έστω, η επιχείρηση Α η οποία έχει έδρα στις Ηνωμένες πολιτείες τις Αμερικής όπου ο συντελεστής φορολογίας είναι 40% επί των κερδών. Έστω, λοιπόν, ότι η Α έχει κέρδη προ φόρων 1 εκατομμύριο δολάρια. Άρα:
Φόρος = 0,40 x 1 εκατ. = 400.000$ και
Κέρδη μετά φόρων (καθαρά κέρδη) = καθαρά κέρδη – φόρος = 1εκατ. – 400.000 = 600.000$.
Η Α λοιπόν προκειμένου να αυξήσει τα κέρδη της ιδρύει μια θυγατρική εταιρεία (υπεράκτια) στα νησιά Κέιμαν που χαρακτηρίζονται ως φορολογικός παράδεισος και εκχωρεί σε αυτή την θυγατρική εταιρεία δικαιώματα ευρεσιτεχνίας. Έστω, ότι η αξία αυτών των δικαιωμάτων εκτιμάται στα 800.000$. Υποθέτουμε επίσης ότι θυγατρική δεν έχει καθόλου έξοδα και ότι ο φορολογικός συντελεστής στα νησιά Κέιμαν ορίζεται στο 5%. Έτσι έχουμε:
Μητρική
Κέρδη προ φόρων = έσοδα – έξοδα = 1εκατ. – 800.000 = 200.000$
Φόρος = 0,40 x 200.000 = 80.000$ και
Κέρδη μετά φόρων = 200.000 – 80.000 = 120.000$
Θυγατρική (Υπεράκτια εταιρεία)
Κέρδη προ φόρων = έσοδα – έξοδα = 800.000 – 0 = 800.000$
Φόρος = 0,05 x 800.000 = 40.000$
Κέρδη μετά φόρων = 800.000 - 40.000 = 760.000$
Όμιλος
Σωρευτικά κέρδη μετά φόρων = 120.000 + 760.000 = 880.000$
Συνολικός φόρος = 80.000 + 40.000 = 120.000$
Επομένως, με τη χρήση της υπεράκτιας εταιρείας η επιχείρηση μείωσε το φόρο που θα πρέπει να πληρώσει κατά:
Φόρος πριν τη χρήση της υπεράκτιας – Συνολικό φόρο του ομίλου = 400.000 – 120.000 = 280.000$
Και αύξησε τα καθαρά της κέρδη κατά:
Κέρδη = Σωρευτικά καθαρά κέρδη - Καθαρά κέρδη πριν τη χρήση της υπεράκτιας = 880.000 - 600.000=280.000$
Ως βασικά χαρακτηριστικά και συνάμα πλεονεκτήματα των υπεράκτιων εταιρειών μπορούν να θεωρηθούν τα εξής:6
Οι κύριες μορφές των υπεράκτιων εταιρειών είναι:6
Οι φορολογικοί παράδεισοι είναι κράτη τα οποία δεν συνεργάζονται στον τομέα της φορολογίας με τα άλλα κράτη ή το φορολογικό καθεστώς τους είναι προνομιακό σε σχέση με αυτό των άλλων κρατών.7
Οι φορολογικοί παράδεισοι έχουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά.8
Τα κράτη που έχουν χαρακτηρισθεί ως φορολογικοί παράδεισοι από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.) είναι1:
Υπολογίζεται ότι το ένα τρίτο του παγκόσμιου πλούτου και το μισό από το παγκόσμιο εμπόριο βρίσκεται σε υπεράκτιες εταιρείες. Συγκεκριμένα, πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ότι 21 τρισεκατομύρια δολλάρια επενδεδυμένα σε περιουσιακά στοιχεία –ποσό μεγαλύτερο από το μέγεθος της Αμερικάνικης οικονομίας- έχουν χαθεί στους φορολογικούς παράδεισους παγκοσμίως. Συνολικά 10 εκατομμύρια ιδιώτες σε όλο τον κόσμο κατέχουν περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται σε υπεράκτιες εταιρείες, και από αυτούς μόνο οι 92.000 κατέχουν περιουσιακά στοιχεία συνολικού ύψους 9,8 τρισσεκατομύρια δολλάρια.4 Οι φορολογικοί παράδεισοι σε συνδυασμό με τις υπεράκτιες εταιρείες έχουν στην ουσία δημιουργήσει μια μυστική παράλληλη οικονομία, η οποία ξεπερνάει σε αξία την οικονομικη δύναμη πολλών κρατών.9
Το 2014 έπειτα από απόφαση του τότε υπουργού Οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα και του υφυπουργού Οικονομικών Γιώργου Μαυραγάνη ξεκίνησε η καταγραφή των παγκόσμιων φορολογικών παραδείσων σε δυο λίστες. Η πρώτη συμπεριλαμβάνει τις χώρες που δεν συνεργάζονται με τις ελληνικές φορολογικές αρχές και περιλαμβάνει 31 χώρες και η δεύτερη λίστα εμπεριέχει τις 33 χώρες που διαθέτουν εταιρικούς φορολογικούς συντελεστές ίσους ή χαμηλότερους κατά 50% από αυτούς που ισχύουν στη χώρα μας.7
Επίσης, σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε από τη Διεθνή Ερευνητική Κοινοπραξία Δημοσιογράφων, μόνο 4 από τις 107 υπεράκτιες εταιρίες που κατέχονται από Έλληνες ιδιώτες και εδρεύουν στις Βρετανικές Παρθένες νήσους, έχουν καταχωρηθεί στις φορολογικές ελληνικές αρχές όπως ορίζεται από το νόμο. Καμία καταχώρηση και κανένα αρχείο δεν υπάρχει για τις υπόλοιπες 103 εταιρείες. Μετά από αυτή την έρευνα το Υπουργείο Οικονομικών της Ελλάδας δεσμεύτηκε να εξετάσει τα δεδομένα και να προσπαθήσει να συγκεντρώσει τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία για τον παράνομο χαρακτήρα αυτών των εταιρειών. Ωστόσο, εξαιτίας της συνεχούς μεταβολής της ελλήνικής νομοθεσίας και του φορολογικού συστήματος οι εταιρείες αυτές καταφέρνουν να «γλυτώσουν» εκμεταλλευόμενες κενά στη νομοθεσία10.